BOLA HUQUQI DAVLAT HIMOYASIDA
Bolalar huquqlari kafolatlarini ta’minlash, ularni himoya qilish uchun zarur tashkiliy-huquqiy shart-sharoitlarni yaratish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Mamlakatimizda Oila kodeksi, «Ta’lim to‘g‘risida», «Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida», «Vasiylik va homiylik to‘g‘risida», «Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida», «Bolalarni ularga zarar yetkazuvchi axborotdan himoya qilish to‘g‘risida»gi qonunlar qabul qilindi. «Salomatlik», «Inson huquqlari to‘g‘risida».
«Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunda bolalar huquqlari, ularning huquq va majburiyatlari kafolatlarini ta’minlash bilan bog‘liq munosabatlar ishtirokchilari aniq belgilab berilgani alohida e’tiborga molik. Hujjatda bolalar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha davlat siyosati, bolalar huquqlarining kafolatlari, ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni himoya qilishning qo‘shimcha kafolatlari ham mustahkamlangan. Bolalarni zo‘ravonlik, qarovsizlik, shafqatsizlik, zo‘ravonlik yoki ekspluatatsiyaning barcha ko‘rinishlaridan himoya qilish, milliy me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish, aholining huquqiy savodxonligini oshirish borasida muhim islohotlar boshlandi.
Bolalar huquqlarini ta’minlash maqsadida «Bolalar huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida», «Bolalar huquqlarini himoya qilish tizimini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarorlari, «Bolalar huquqlarini himoya qilish tizimini takomillashtirish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi qarorlari Inson huquqlari” va boshqa hujjatlar qabul qilindi. Ularda bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash, bolaning hayoti va sog‘lig‘i, qadr-qimmatini himoya qilish, zulm va kamsitishlarning oldini olish, jismoniy, intellektual, ma’naviy-axloqiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash kabi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari belgilab berilgan. Yosh avlod.
Amalga oshirilgan ishlar bilan bir qatorda bolalarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, ularni barkamol avlod etib tarbiyalashning institutsional-huquqiy asoslarini tubdan takomillashtirish zarurati tug‘ildi. Davlatimiz rahbarining «Bolalar huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq, Oliy Majlisning Inson huquqlari bo‘yicha vakilining (Ombudsman) o‘rinbosari lavozimi – Bola huquqlari bo‘yicha vakil instituti joriy etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahririda ham bolalar masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Shunday qilib, XIV bob oila, bolalar va yoshlar masalasiga bag‘ishlangan. Asosiy qonunning 78-moddasiga muvofiq, bolalar ota-onalarining kelib chiqishi va fuqarolik holatidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar. Bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash va himoya qilish, uning har tomonlama jismoniy, aqliy va madaniy rivojlanishi uchun eng yaxshi shart-sharoitlarni yaratish davlat zimmasidadir. Onalik, otalik va bolalik davlat tomonidan himoya qilinadi.
Milliy qonunchiligimizda bolalar huquqlariga oid 40 dan ortiq qonun hujjatlari, shuningdek, 500 dan ortiq qonunosti hujjatlari qabul qilingan. Bu esa, o‘z navbatida, samarali amalga oshirish mexanizmlarini joriy etish zaruratini yuzaga keltirdi. Afsuski, keyingi paytlarda bolalarga nisbatan huquqbuzarlik, bolalarga nisbatan jinoyat sodir etish holatlariga tez-tez guvoh bo‘lamiz. Shu sababli, bolaning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish kafolati nuqtai nazaridan, Bola huquqlari bo‘yicha vakilning surishtiruv, tergov, dastlabki tergov, prokuratura va sud organlari bilan hamkorlik qilish tartibi belgilangan.
Alisher Pulatov,
Fuqarolik ishlari bo‘yicha Zarbdor tumanlararo sudi sudyasi
