Uy-joyingiz daxlsizmi?
Asosiy qonun sud qarorlarining adolatliligini ta’minlashning mustahkam poydevoridir.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahriri qabul qilinishi xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirish, inson huquq va manfaatlarini so‘zsiz ta’minlash, faol fuqarolik jamiyatini shakllantirishga qaratilgan islohotlar jarayonida tarixiy burilish bo‘ldi.
Uy-joy huquqi xalqaro hamjamiyat tomonidan munosib turmush darajasiga bo‘lgan huquqning muhim elementi sifatida qaraladi. Shu bois fuqarolarning uy-joyga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqlarini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish mamlakatimizda ijtimoiy siyosatning eng muhim vazifalaridan biridir. Uy-joyga egalik huquqini kafolatlash bu borada muhim ahamiyatga ega.
Konstitutsiyaning 47-moddasiga kiritilgan o‘zgartirishlar bilan birinchi marta uy-joy huquqi fuqarolarning asosiy ijtimoiy huquqlaridan biri sifatida belgilangan.
Bundan buyon hech kim sud qarorisiz va qonunga muvofiq uy-joydan mahrum etilishi mumkin emas. Uy-joyidan mahrum bo‘lgan mulkdorga qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda uy-joy narxi va unga yetkazilgan zararlar uchun dastlabki va unga tenglashtirilgan kompensatsiya beriladi.
Davlat uy-joy qurilishini rag‘batlantiradi va uy-joy huquqini amalga oshirish uchun sharoit yaratadi. Aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj toifalarini uy-joy bilan ta’minlash tartibi qonun bilan belgilanadi.
Amaldagi Konstitutsiyaning 31-moddasiga ko‘ra, har kim o‘z uyi daxlsizligi huquqiga ega. Hech kim uyga u yerda yashovchi shaxslarning xohishiga qarshi kira olmaydi. Uy-joyga kirishga, shuningdek uni olib qo‘yish va ko‘zdan kechirishga faqat qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda yo‘l qo‘yiladi.
Mazkur qoidalar uy-joyni mulk huquqi ob’ekti sifatida samarali himoya qilish, ayniqsa, sud tomonidan uy-joyga egalik huquqi bilan bog‘liq ishlarni ko‘rib chiqishda qonun hujjatlarining to‘g‘ri qo‘llanilishi, fuqarolarning xususiy mulkka bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqini himoya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Sudlarning uy-joy bilan bog‘liq ishlarni ko‘rish amaliyoti tahlili shuni ko‘rsatadiki, ishlarning aksariyati uy-joyni xususiylashtirish, ko‘chirish va uy-joyga kirish, uy-joydan foydalanish tartibini belgilash, uy-joydan foydalanish huquqini yo‘qotish faktini aniqlash bilan bog‘liq nizolar, uy-joyga yoki uning bir qismiga (ulushga) egalik huquqini e’tirof etish, uy-joyni umumiy ulushli mulk huquqida bir necha shaxslarga bo‘lish yoki turmush o‘rtoqlarning umumiy umumiy mulki bo‘lgan turar-joy binosini bo‘lish, shuningdek turar joy egasining oila a’zolarining turar joydan foydalanish huquqini amalga oshirishi.
Uy-joy huquqini sud orqali himoya qilish nafaqat buzilgan huquqlarni tiklash, balki bunday huquqning buzilishi natijasida yetkazilgan zararning o‘rnini qoplash, kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan kelishmovchiliklarni bartaraf etishda ham muhim ahamiyatga ega.
Uy-joy masalasidagi huquqiy munosabatlarning o‘ziga xosligi va murakkabligi, xususiy mulk ob’ekti sifatida uy-joyni muhofaza qilishni tartibga soluvchi qonun hujjatlarining davr talablari asosida takomillashtirilmaganligi uy-joy masalasini turlicha talqin qilishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Fuqarolik kodeksi va Uy-joy kodeksi normalarining uy-joy mulkiga oid masalalardagi nomuvofiqligi ushbu sohadagi nizolarni sudlarda hal etishda qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin.
Shu bois uy-joy huquqining konstitutsiyaviy darajada kafolatlanishi bu boradagi qonunchilikni davr talablaridan kelib chiqib takomillashtirishga turtki bo‘ladi. Qonunlarning mukammalligi sud tomonidan qabul qilingan qarorlarning adolatliligini ta’minlaydi.
Fuqarolik ishlari bo‘yicha
Zarbdor tumanlararo sudi sudyasi
Alisher Pulatov
